II. Mehmed veya sık kullanılan unvanıyla Fatih Sultan Mehmed, (d. 30 Mart 1432[1] – ö. 3 Mayıs 1481) yedinci Osmanlı padişahıdır. Sultan II. Murad ve Hüma Hatun'un oğludur.
İstanbul'u fethetmesinden sonra "Fatih" lakabıyla anılmıştır. İstanbul'un fethi, Orta Çağ'ın sonu Yeni Çağ'ın başlangıcı olmuştur. Bundan dolayı Fatih, "çağ açan hükümdar" olarak da tanınır. İstanbul'u fethetmesinden sonra Caesar (Sezar, Kayser) ünvanını da kullanmaya başlamıştır. İstanbul'un fethiyle 1000 yıllık Bizans İmparatorluğu son bulmuştur. Fatih, çıkardığı yasalarla devleti önemli ölçüde yeniden biçimlendirmiştir.
Şehzadeliği
Fatih Sultan Mehmed 29 Mart 1432 Pazar günü şafak vakti, o dönemde Osmanlı Devleti’nin başkenti olan Edirne'de doğdu. Babası II. Murat'ın dördüncü oğluydu Annesi Hüma Hatun adıyla bilinir. Mehmed iki yaşına kadar Edirne'de kaldıktan sonra 1434'te sütninesi ve küçük ağabeyi Ali ile birlikte 14 yaşındaki büyük ağabeyi Ahmet'in Rum sancakbeyi olduğu Amasya'ya gönderildi. Burada ağabeyi Ahmet'in erken yaşta ölmesi üzerine Mehmed altı yaşında Rum sancakbeyi oldu. Diğer ağabeyi Ali ise Manisa'da Saruhan sancakbeyi oldu. İki yıl sonra babaları Murat'ın talimatıyla iki kardeş yer değiştirdiler ve Mehmed Saruhan sancakbeyi oldu.
Mehmed'in eğitimi için babası çeşitli hocalar görevlendirdi. Ancak zeki olduğu kadar hırçın bir çocuk olan Mehmed'in eğitilmesi kolay olmadı. Sonunda babası heybetli ve otoriter bir alim olan Molla Gürani'yi görevlendirdi. Anlatılana göre Murad, Gürani'ye bir değnek vermiş ve Mehmed itaatsizlik ederse kullanmasını söylemişti. Gürani, Mehmed'e dersi dikkate almayan öğrencisine bir hocanın dayak atması üzerine edebi bir cümleyi inceletmiş, Mehmed durumun ciddiyetini anlayarak hizaya gelmiş, ardından genç şehzade kısa sürede Kur'an'ı öğrenmişti.
İlk kez tahta çıkışı
II. Murat 1443 yazında Karaman beyi İbrahim'i Anadolu'da yenilgiye uğrattıktan sonra Ekim ayında Edirne'ye döndüğünde Hunyadi Yanoş, Macar Kralı Ladislas ve Sırp Despotu Yorgo Brankoviç önderliğinde bir Hristiyan ordusunun Tuna'nın güneyindeki Osmanlı topraklarını istila etmeye başladığı haberini aldı. Aynı dönemde Amasya'dan Şehzade Ali'nin öldüğü haberi geldi. Ağabeyinin ölümüyle Mehmed tahtın yeni vârisi olmuştu. Murat Hıristiyan ordusunun 25 Aralık'ta İzladi'de durdurulmasının ardından başlayan müzakereler sırasında Mehmed'i Manisa'dan Edirne'ye getirtti. 12 Haziran 1444'te Edirne'de Macarlarla antlaşma yaptıktan bir ay sonra oğlu Mehmed'i Edirne'de Sadrazam Çandarlı Halil Paşa denetiminde "kaymakam" olarak bırakarak Hamidili topraklarını işgal eden Karamanlıların üzerine yürümek üzere Anadolu'ya geçti ve Karamanlılar'la Yenişehir'de bir anlaşma yaptı. Yenişehir'den ayrıldıktan sonra Ağustos ayında Mihaliç'te yeniçeri ağası Hızır Ağa ve diğer beylere tahttan oğlundan yana resmen çekildiğini duyurdu ve ordusu Edirne'ye dönerken kendisi Bursa'da kaldı.
II. Murat'ın 1444 yazında doğuda ve batıda barışı sağladığını düşünerek tahttan çekilmesi Edirne'de bir otorite boşluğu yaratarak devleti buhrana sürükledi. Dış siyasette ihtiyatlı davranmayı tercih eden Sadrazam Çandarlı Halil Paşa ile Mehmed'in etrafında toplanmış olan Şahabeddin, Zağanos, Turahan paşalar arasında rekabet baş gösterdi. Bu rekabet 1444-1453 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde yaşanan başlıca politik gelişmelerin belirleyici etmenlerinden biri olmuştur. Ağustos başında Kral Ladislas'ın Osmanlılarla yapılan barışı geçersiz sayarak yeni bir Haçlı Seferine çıkacağını ilan etmesi başkent Edirne'de paniğe yol açtı ve halk şehri terk etmeye başladı. Konstantinopolis'te Rumların himayesinde olan ve Osmanlı tahtında hak iddia eden Orhan Çelebi de bu dönemde İnceğiz ve Dobruca'ya geçerek bir isyan girişiminde bulundu. Bu girişim Şahabeddin Paşa tarafından önlendi ve Orhan Çelebi Konstantinopolis'e kaçtı. Aynı dönemde başkentte kendini Hurufilik taraftarlarının elçisi olarak tanıtan bir İranlı halktan epey yandaş toplamıştı. Mehmed de İranlının öğretisine ilgi duymuş ve koruması altına almıştı. Ancak Müfti Fahreddin ve Sadrazam Halil Paşa'nın bu duruma tepki göstermesi üzerine Mehmed çok geçmeden desteğini çekmek zorunda kalmış ve sonunda başkentte bir Hurufi katliamı yaşanmıştı. Bu sırada şehirde çıkan yangında bedesten ile birlikte 7.000 ev kül olmuştu.
Eylül ayı sonlarında Kral Ladislas önderliğindeki Hıristiyan ordusu Tuna'yı aşarak Edirne'ye doğru yürürken bir Venedik filosu da Çanakkale Boğazı'nı kapattı. Sadrazam Halil Paşa'nın çağrısıyla II. Murat Anadolu Hisarı'nın bulunduğu noktadan Rumeli'ye geçerek Edirne'ye geldi ve 10 Kasım 1444'te hıristiyan ordusunu Varna'da ağır bir yenilgiye uğrattı. Varna Savaşı sırasında ve sonrasında Mehmed tahttan çekilmemişse de fiilen padişah II. Murat'tı. Zağanos ve Şahabeddin paşalar genç padişahın otoritesini güçlendirmek için Mehmed'i Varna Savaşı'na götürmek istemişler ama Sadrazam Halil Paşa buna mani olmuş ve onlara karşı II. Murat'a gerçek padişah muamelesi yapmıştı. Ancak II. Murat savaştan sonra oğlunun konumunu Konstantinopolis'teki Orhan Çelebi'ye karşı zayıflatmamak için fiilî durumu hakiki bir cülus haline getirmeden Manisa'ya çekildi.
Murat 1446'nın Mayıs ayında Sadrazam Halil Paşa'nın çağrısıyla bir kere daha Edirne'ye tahtına döndü. Bunun sebebi Mehmed'in Konstantinopolis'e saldırma planları yapıyor olmasıydı. Halil Paşa kendi gücünü zayıflatacağı düşüncesiyle bu saldırıya karşı gelirken Mehmed'in yandaşı olan Zağanos ve Şahabeddin bu planı destekliyordu. Sonunda Halil Paşa bir yeniçeri isyanı düzenleyerek Mehmed ve yandaşlarını iktidardan uzaklaştırdı. Murat'ın yeniden tahta geçmesi üzerine Mehmed Manisa'ya çekildi, Zağanos Paşa da Balıkesir'e sürgüne gönderildi.
Manisa'da şehzadelik dönemi (1446-1451)
Mehmed'in Manisa'daki ilk yıllarında neler yaptığına dair çok fazla bilgi yoktur. Babasının 1446'da Mora'ya düzenlediği sefere katılmamıştı. 1447 sonlarında ya da 1448 başlarında Arnavut kökenli bir hıristiyan köle olan Gülbahar Hatun'dan ileride padişah olacak Bayezid adında bir oğlu oldu. 1448'de Macarlar ile yapılan II. Kosova Savaşı'nda babasına Anadolu birliklerinin önderliğinde eşlik ederek ilk defa bir savaşta yer aldı. 17 yaşına geldiğinde Gülbahar Hatun ile birlikteliğini tasvip etmeyen babası tarafından Dulkadir hanedanından Süleyman beyin kızı Sitti Hatun ile evlendirildi.
Mehmed Manisa'da bulunduğu sıralarda oldukça başına buyruk bir biçimde hareket etmişti. Onun rızasıyla Türk korsanları Ege'deki Venediklilere saldırıyordu. Hicri takvimle 852 (1448/1449) yılında Selçuk'ta kendi adına paralar bastırmıştı. 1449'un Ağustos veya Eylül ayında annesi vefat etti. 1450 yılında babasının İskender Bey üzerine yaptığı Arnavutluk seferine ve başarısızlıkla sonuçlanan Akçahisar kuşatmasına katıldı.
II. Murat 1451'in 3 Şubat günü öldü. Mehmed babasının ölüm haberini Sadrazam Halil Paşa'nın özel ulakla Manisa'ya gönderdiği mektupla aldı. Anlatılana göre "Beni seven ardımdan gelsin!" diyerek atına atlayıp, kuzeye doğru yola çıkmıştı. Mehmed 18 Şubat 1451’de Edirne'de ikinci kez tahta çıktı. Çandarlı Halil Paşa'yı sadrazamlık makamında tuttu, İshak Paşa'yı da Anadolu beylerbeyi olarak atadı ve babasının cenazesine eşlik etmek üzere Bursa'ya gönderdi. Daha sonra babasının İsfendiyaroğulları beyinin kızından olan sekiz aylık oğlu Küçük Ahmed Çelebi'yi boğdurttu. Bu şekilde kardeş katli yasası da uygulamaya konmuş oldu. Ahmet Çelebi'nin cenazesi de babası Murat'ınkiyle birlikte Bursa'ya gönderildi.
Mehmed her ne kadar Çandarlı Halil Paşa'yı görevinde bıraktıysa da artık gerçek iktidar kendisiyle birlikte lalaları Şahabeddin Paşa ve Zağanos paşaların başını çektiği savaşçı kesimin eline geçmişti. Mehmed'in amacı Tuna'nın güneyindeki Balkan toprakları ile Fırat'ın batısındaki Anadolu topraklarını alarak büyük dedesi Yıldırım Bayezid'in oluşturmaya çalıştığı merkeziyetçi imparatorluğu kurmaktı. Ancak Bayezid'in aksine bunu yapmak için önce Konstantinopolis'i alması gerektiğini düşünüyordu. Öte yandan gerek batıda ve gerekse de Doğu Roma'da yeni padişah genç yaşı ve tecrübesizliği dolayısıyla ilk başta önemli bir tehdit olarak algılanmamıştı. Bu görüş Mehmed'in 1451'de Venedik, Ceneviz Cumhuriyeti, Macaristan ve Sırp Despotluğu ile babasının yapmış olduğu anlaşmaları yenilemesiyle pekişmişti. Mehmed Doğu Roma'ya da babası dönemindeki dostane ilişkileri devam ettireceğini ve Süleyman Çelebi'nin Konstantinopolis'teki torunu Orhan için yıllık 300 bin akçe ayırdığını bildirmişti.
Mehmed'in yetersiz bir hükümdar olduğunu düşünen yalnızca hıristiyanlar değildi. Tahta geçmesinin ardından Karamanlılar yerel beylikleri yeniden diriltmek üzere ayaklandılar ve Seydişehir ile Akşehir'i ele geçirdiler. Bunun üzerine 1451'in yazında Mehmed Anadolu'ya geçti ve kısa sürede bu isyanı bastırdı. Bu sırada Mehmed'in Anadolu'da bulunmasını fırsat bilen Doğu Roma İmparatoru Konstantinos ulakları vasıtasıyla Süleyman Çelebi'nin torunu Şehzade Orhan'ın ödeneğinin yapılmadığını, ödeneğin ikiye katlanmaması halinde Orhan'ın Osmanlı tahtında hak iddia etmesine izin vereceği tehdidinde bulundu. Mehmed sorunu çözeceğini söyleyerek elçileri gönderdi ancak Edirne'ye döndükten sonra Orhan için ayrılmış olan gelirlere el koydu ve Konstantinopolis'in ablukaya alınmasını emretti.
İstanbul’un fethi (1453)
Topkapı Müzesi, İstanbulMehmed kuşatma hazırlıklarına 1451 sonlarında başladı. Boğaz'ın Anadolu yakasında büyük dedesi Bayezid'in yaptırmış olduğu Anadolu Hisarı'nın karşısına o dönemde Boğazkesen adı verilen Rumeli Hisarı'nın inşa emrini verdi. İmparator Konstantinos Mehmed'e hisarın yapımı için kendisinden izin alması gerektiğini bildirmek için elçiler gönderdi ancak Mehmed elçileri kabul etmedi. İmparator en son 1452'nin Haziran ayında barış görüşmeleri için bir kere daha elçilerini gönderdi ancak Mehmed elçileri reddetti. Bu savaş ilanı anlamına geliyordu. Hisar 1452'nin Ağustos ayında tamamlandı. Böylece boğazın kontrolü Osmanlıların eline geçmiş oldu. Boğazdan geçecek gemiler bundan böyle geçiş parası ödemek zorundaydı. Aksi takdirde gemiler top atışıyla batırılacaktı. 1452 sonlarında ödeme yapmayı reddeden bir Venedik gemisi batırılmış, kaptanı ve tayfası tutuklanmıştı. Söz konusu toplar Erdelli Urban adında bir top dökümcüsü tarafından yapılmıştı. Mehmed kendisinden Konstantinopolis'in surlarını yıkabilecek güçte bir top yapıp yapamayacağını sormuş Urban da "Ne Konstantinopolis, ne de Babil'in surlarının karşı koyabileceği bir top yapabileceğini" söylemişti.
Öte yandan bu gelişmeler karşısında İmparator Konstantinos Papa ve İtalyan şehirlerinden umutsuzca yardım talebinde bulundu ama bunlar sonuçsuz kaldı. Yalnızca Cenova 1452'nin Kasım ayında yardım göndermeye karar verdi ve Giovanni Giustiniani komutasında 700 asker taşıyan Ceneviz kadırgaları 26 Ocak 1453'te Konstantinopolis'e vardı. İmparator Konstantinos, Giovanni Giustiniani'yi kara kuvvetlerinin başkumadan yaptı. Kostantinopolis'teki asker sayısı 8.000 civarındaydı, limanda 26 savaş gemisi bulunuyordu. Daha evvel 700 İtalyanı taşıyan yedi Girit ve Venedik gemisi Şubat ayında şehirden kaçmıştı. Osmanlı ordusundaki asker sayısı ise en az 50.000 idi. Ayrıca Mehmed yalnızca karadan kuşatmanın yeterli olmayacağını düşünerek bir donanma hazırlatmıştı. Bu donanma bahar aylarında boğazın Marmara girişine vardı.
(Resim: İstanbul'un fethinde kullanılan yukarıdaki top, 1807 yılında Çanakkale'yi geçmeye çalışan 6 İngiliz savaş gemisini batırmış, uzun yıllar sonra İngilizler'ce satın alınmak istenmiş, Abdülaziz'in İngiltere seyahatinden 1 sene sonra hediye olarak Kraliçe Victoria'ya Londra'ya gönderilmiştir. Londra Kulesinin bahçesinde bulunmaktadır. Tunçdan yapılmış 15 ton ağırlığında 5 metre uzunluğundadır. İki ayrı parçadan oluşur, döneminin çok ilerisinde bir teknolojiye sahiptir. Fatih'in döktürdüğü toplardan günümüze 6 adetkalmıştır. Bunlardan bir tanesi Eyüp meydanında, 2 tanesi Harbiye Askeri müzede, 2 adedi de Rumeli Hisarı önünde, bir taneside İngiltere Tower of London müzesindedir.)
Osmanlı ordusu 23 Mart'ta Edirne'den hareket etti ve 2 Nisan’da Konstantinopolis'e vardı. Aynı gün Haliç'in girişi zincirle kapatıldı. Karargâhını Romanus kapısının karşısına Maltepe'ye kuran Mehmed son kez teslim çağrısında bulundu ama imparator reddetti. 6 Nisan sabahı ilk saldırı başladı. Kuşatma, aralıklı çatışmalarla 53 gün sürdü. İmparator Konstantinos, Giustinani ile birlikte Romanus kapısını savunuyordu. Şehzade Orhan da Marmara kıyısındaki kıtalardan birini yönetiyordu. 20 Nisan günü Papa'nın gönderdiği üç Ceneviz gemisi ve Sicilya'dan gelen bir Rum yük gemisi şehrin açıklarında belirdi. Marmara denizinde yapılan savaşın sonunda akşam saatlerinde dört gemi Haliç'e girmeyi başardı. Donanmasını bir şekilde Haliç'e indirmesi gerektiğini anlayan Mehmed gemilerini karadan geçirmeye kara verdi. Bugünkü Dolmabahçe'den Kasımpaşa'ya uzanan güzergaha kalaslar döşendi ve 70 kadar gemi silindirler üstünde 22 Nisan sabahında Haliç'e indirildi. Böylece Haliç'in kontrolü Osmanlıların eline geçti. Öte yandan kuşatmanın yedinci haftasında Osmanlılar hâlâ kesin bir sonuç alamamıştı. Bu noktada Halil Paşa son bir kez Mehmed'i teslim çağrısı yapmaya ikna etti ancak imparator teklifi yine reddetti. Bunun üzerine Mehmed 24 Mayıs'ta ayın 29'unda karadan ve denizden büyük bir saldırı yapacağını duyurdu.
Son saldırı hazırlıklarını Zağanos Paşa düzenledi. Osmanlı ordusu 29 Mayıs'ın ilk saatlerinde taaruza başladı. Osmanlılar son taaruzu üç dalga halinde gerçekleştirdiler. İlk iki saat boyunca başıbozuklar surlara saldırdılar, ardından Anadolu birlikleri onların yerini aldı. Son olarak öldürücü darbeyi vurmak üzere yeniçeriler devreye girdi. Bu sırada yaralanan Giustiniani'nin savaş alanından ayrılması şehri savunanların arasında büyük moral bozukluğuna neden oldu. Nihayet sabah saatlerinde Osmanlı askerleri iyi sürgülenmemiş Kerkoporta adlı kapıdan içeri girmeyi başardılar ve kapının üzerindeki burca Osmanlı sancağını diktiler. Mehmed fethin ilk günü öğleden sonra şehre girdi. Ayasofya'ya giderek namaz kıldı ve "Bundan sonra tahtım, İstanbul'dur!" diye buyurdu.
(Resim: Sultan Mehmet'in İstanbul fethedilirken kullandığı kılıç)
Şehir zorla alınmıştı bu yüzden dinî hukuka göre yağmalanabilirdi. Yağma üç gün sürdü. İmparator Konstantinos'un akıbeti meçhuldür. Kimi kaynaklar cesedinin bulunamadığını söylerken, Babinger gibi bazı tarihçiler imparatorun cesedinin mor ayakkabılarından teşhis edildiğini yazar. Şehzade Orhan ise keşiş kılığında şehri terketmeye çalışırken yakalanıp idam edildi.
1- 11 Nisan’da büyük toplar Topkapı-Edirnekapı arasına yerleştiriliyor.
2- Mancınıklar surların önüne mevzileniyor.
3- 12 Mayıs’ta Edirnekapı ve Eğrikapı arasındaki bölgeye büyük bir taarruz yapılıyor.
4- Venedik ve Bizans gemilerine Galata üzerinden havan topuyla aşırtma atış yapılıyor. Bu olay tarihte bir ilk.
5- 29 Mayıs sabahı son muharebe. Ve savunma çöküyor.
6- Cebe Ali Bey Haliç’teki kapıyı kırıp kente giriyor.
7- Bir grup Giritli, Bahçekapı civarında son kez direniyor.
8- Donanma komutanı Hamza Bey’e 29 Mayıs’ta son hücumda deniz surlarına yaklaşıp ateş açması, gerekirse merdivenlerle surlara hücum etmesi emrediliyor. O sabah zırhlı azepler (deniz askerleri) karaya çıkıyor.
Fatih şehrin ticaret merkezi olan Galata’dan kaçmış olan Rumların ve Cenevizlilerin dönmesini sağladı. Rum Patrikhanesi’nin yeniden açılmasına izin verdi; ayrıca bir Yahudi hahambaşlığı ile bir Ermeni Patrikhanesi kurdurdu. II. Mehmed İstanbul’u, farklı dinlerden insanların bir arada yaşadığı, ticaret ve kültür merkezi olan bir başkent yapmayı amaçladı.
Yeni başkentin kurulması Fethin hemen ardından Mehmed şehrin onarımına başladı. Amacı Doğu Roma'yı yıkmak değil onu Osmanlı yapısı içinde diriltmekti. Kuracağı imparatorluk bir İslâm devleti olmakla birlikte Doğu Roma gibi kozmopolit bir yapıya sahip olacaktı. Bu amaçla şehirde Rum Ortodoks Patrikhanesi, Ermeni Patrikhanesi ve Yahudi hahambaşı bulunması gerektiğine karar vermişti. 6 Ocak 1453'te Yorgo Skolaris yeni Ortodoks patriği olarak atandı. Bu yolla Mehmed Ortodoks kilsesiyle Katolik kilisesinin birleşmesini de engellemek istiyordu. Ayasofya camiye çevrildiğinden patriğe resmî makam yeri olarak Havariyun Kilisesi verilmişti. Aynı sıralarda şehirdeki yahudilerin hahambaşı olarak Moşe Kapsali atandı. 1461 yılında ise Bursa Psikoposu Hovakim İstanbul Ermeni Patriği olarak atandı.
Sultan Mehmed, Theodosius Forumu'nun olduğu yerde ilk sarayının inşasını başlattı. Daha sonraki yıllarda Sarayburnu'nda Topkapı Sarayı'nın inşa ettirdi.
Çandarlı Halil Paşa'nın idamı
Fatih, İstanbul’un fethi sırasında ve ilk tahta geçtiğinde (II. Mehmed Han'ı sabırsız, deneyimsiz gördüğünden) sergilediği tutumlar nedeniyle, İstanbul'un fethi sırasında da sürekli olarak kuşatmanın kaldırılması için görüş bildiridiği için hakkında çıkan Bizans'dan para aldı dedikoduları nedeniyle, Çandarlı Halil Paşa’yı 10 Temmuz 1453 tarihinde Edirne'de idam ettirdi. Böylece herkes genç hakana boyun eğdi. Çandarlı Halil Paşa fetihten sonra Yedikule'de Altın Kapı'da kırk gün hapis edildi, 10 Temmuz'da gözlerine mil çekildi (boyun eğiceği yerde Hakan'a dik baktığından, itaatsizliğinden) ve idam edildi. Daha sonra kemikleri oğlu İbrahim Paşa tarafından İznik'e götürülüp türbesine gömüldü. Çandarlı Halil Paşa, idam edilen ilk Osmanlı sadrazamıdır.
Fatih Sultan Mehmedİstanbul'un fethinden sonra Osmanlılara bağlılığını bildiren ve ele geçirdiği bazı kaleleri geri veren Sırplar, Macarlar ile iş birliği yaparak yeniden düşmanlıklarını göstermeye başlamışlardı. Bunun üzerine 1454 -1457 arasında üç kez peşpeşe Sırbistan'a sefer düzenlendi. Belgrad dışındaki bütün Sırp toprakları ele geçirildi.
(Resim: Semendire kalesi Sırbistan )
İstanbul'un fethinden sonra Bizans İmparatoru XII. Konstantin'in oğulları, rakipleri Kantakuzen ailesine karşı Mora'da, Osmanlıların yardımını istemişlerdi. Turahanoğlu Ömer Bey, akıncıları ile duruma müdahale etti ve muhalifler bertaraf edildi. Fakat bu sefer iki kardeş arasında mücadele başlamıştı. Bölge ülkelerinin Mora'yı istilâ niyetlerini bilen Fatih 1458'de harekete geçti. Korent'i ele geçiren Fatih, Mora'nın bir kısmını merkeze bağlayarak, burada bir sancak oluşturdu. Atina ve diğer bölgeler ise Osmanlı yönetimini kabul etti. Kardeşi Dimitrios'a karşı Arnavutların desteğini alan Tomas'ın Osmanlılarla yapılan anlaşmayı bozması üzerine 2.kez Mora'ya sefer düzenlendi. Tomas, Papa'nın yanına kaçmak zorunda kaldı. Bölgeye çok sayıda Türk yerleştirildi. Venedikliler bölge halkını Osmanlılara karşı ayaklandırmaya çalışıyorlardı. Ancak bunda başarı kazanamayan Venedik, Osmanlı kuvvetleri tarafından bozguna uğratıldı (1465).
Anadolu seferi
Anadolu seferine çıkan Fatih Cenevizlilerin önemli üslerinden Amasra'yı, Candaroğulları'nın elindeki Sinop'u aldı.
Kırım Seferi
(Resim: 1600 yılında Kırım Hanlığı )
Fatih Sultan Mehmed 1477'de Gedik Ahmet Paşa ile Kırım Hanlığı'nı Osmanlı Devleti'nin egemenliği altına aldı. Kırım Hanlığına Mengi Giray beyi atayan Fatih, Kırım'ı bağlı devlet statüsünde tuttu. Kırım Küçük kaynarca antlaşmasına kadar Osmanlıya bağlı kaldı.
Mora ve İtalya seferi
1479'da bir antlaşma yaparak Venedik'le 16 yıllık savaşa sona verdi. Venedik Arnavutluk'taki kaleleri Osmanlılara bıraktı, karşılığında Mora'daki bazı iskelelerden yararlanma hakkı elde etti.
Fatih Venedik'le anlaşmaya varınca, İtalya'nın öteki önemli kent devletlerine savaş açtı. 1480'de İtalya'nın güneyindeki Otranto limanını Gedik Ahmet paşa ele geçirdi. Otranto, Roma'ya giden yolda bir köprübaşı olduğu için bu olay Avrupa’da büyük yankı uyandırdı. Osmanlı'lar bu kentte 13 ay gibi bir süre kaldılar sonra terkedip gittiler..
Bosna-Hersek seferleri ve Bosnalıların Müslüman oluşu
Osmanlılara vergi yoluyla bağlı olan Bosna Kralının, anlaşmalara riayet etmemesi üzerine Üsküp'ten harekete geçen Fatih, Sadrazam Mahmut Paşa ve Turahanoğlu Ömer Bey'e Bosna'nın tamamen fethedilmesi emrini vermişti. 1463 yılındaki seferle Bosna Kralı Osmanlı hâkimiyetini yeniden tanıdı. Ancak şeyhülislamın da fetvasıyla sonra öldürüldü ve bu topraklarda Bosna Sancakbeyliği oluşturuldu. Fakat ordunun İstanbul'a dönmesi üzerine aynı yıl, Macar kralı Bosna'ya girdi.
İkinci kez düzenlenen seferle Osmanlılar, Yayçe dışındaki bütün kale ve şehirleri yeniden ele geçirdiler. Bosna seferleri esnasında Hersek Kralı Stefan da ülkesinin bir kısım toprağının Osmanlılara doğrudan bağlanması şartıyla tahtında bırakılmıştı. Ancak 1483 yılında Hersek tamamen Osmanlı toprağı hâline gelecektir. Fatih, Bosna'yı Osmanlı topraklarına kattığı zaman "Bogomil" mezhebindeki Bosnalılara çok iyi davranmıştı. Hem Katolik hem de Ortadoksların kendi kiliselerine almak için baskı yaptıkları Bogomiller bu sebeple Osmanlı yönetimine sıcak bakmışlar ve kendilerine sağlanan din ve vicdan hürriyetinden etkilenerek zamanla Müslüman olmuşlardı. Bu Müslüman Bosnalılara "Boşnak" denilmektedir.
Fatih'in Bosna Fransiskanları'nın özgürlüğü ile ilgili fermanı
Ben, Fatih Sultan Han burada tüm dünyaya duyururum ki bu fermanla tüm Bosna Fransiskanları benim korumam altındadır. Ve; kimse bu insanları veya kiliselerini incitmeyecek ve zarar vermeyecektir. Benim ülkemde barış içinde yaşayacaklardır. Göçmen olmuş bu insanlar için huzur ve özgürlük bulacaklardır. Benim ülkemde olan manastırlarına dönebileceklerdir. Benim ülkemden kimse, vezirlerim valilerim dahi onurlarına zarar vermeyecek ve onları incitmeyecektir. Kimse bu kimselerin canlarına mallarına ve kiliselerine saldırmayacaktır. Bu fermanla, yeri göğü yaratan Allah'ın, Hz. Muhammed'in ve geçmiş 124.000 peygamberin adına kılıcım üzerine yemin ederim ki benim halkımdan kimse bu fermanı çiğnemeyecektir.
Bu ferman dini özgürlüğe yönelik en eski belgelerdendir. 1971'de BM bu fermanı bütün dillere çevirmiş ve yayınlamıştır.
Fatih devrinde Osmanlıların karada en güçlü komşusu ve rakibi Macarlar, denizde ise Venedik idi. Macarlar bu dönemde tek başlarına Osmanlılarla baş edemeyeceklerini bildiğinden, doğrudan bir savaşı göze alamamış, Fatih de tabiî sınır olan Tuna'yı geçmeyi düşünmemiştir. Ancak akıncılar vasıtasıyla, Macaristan'a güvenliğin sağlanmasına yönelik yüzlerce başarılı akın düzenlenmiştir. Keza Venedik Cumhuriyeti de Osmanlılarla doğrudan karşılaşmaktansa Balkanlardaki diğer devletleri kışkırtmayı yeğ tutmuştur. Güçlü donmasıyla Mora ve Ege'deki adalara sahip olmak isteyen Venedik, Osmanlılar karşısında istediği sonucu alamamış, aksine pek çok ada ve kıyı kaleleri Osmanlıların eline geçmiştir.
(Resim: Eflak prensi Vlad - Kazıklı Voyvoda)
Yıldırım Bayezid zamanında vergiye bağlanan Eflâk Prensliği'nin başına Fatih tarafından Vlad (Kazıklı Voyvoda) getirilmişti(1456). Osmanlılara bağlı görünen Vlad aslında gizliden gizliye düşmanlık ediyordu. Vlad'ın Fatih'in elçilerini kazığa oturtarak öldürmesi üzerine 1462 yılında Fatih, Eflâk'a bir sefer düzenledi. Boğdan'dan da yardım alan Osmanlı kuvvetleri voyvodayı uzun süre takip etti. Neticede, sığındığı Macarların, Osmanlılarla yaptığı anlaşma üzerine Vlad'ı esir etmeleri ile mesele çözüldü. Fatih voyvodalığa Radul'u getirdi ve Eflâk bir Osmanlı eyaleti hâline geldi.
Yıldırım Bayezid zamanında vergiye bağlanan Eflâk Prensliği'nin başına Fatih tarafından Vlad (Kazıklı Voyvoda) getirilmişti(1456). Osmanlılara bağlı görünen Vlad aslında gizliden gizliye düşmanlık ediyordu. Vlad'ın Fatih'in elçilerini kazığa oturtarak öldürmesi üzerine 1462 yılında Fatih, Eflâk'a bir sefer düzenledi. Boğdan'dan da yardım alan Osmanlı kuvvetleri voyvodayı uzun süre takip etti. Neticede, sığındığı Macarların, Osmanlılarla yaptığı anlaşma üzerine Vlad'ı esir etmeleri ile mesele çözüldü. Fatih voyvodalığa Radul'u getirdi ve Eflâk bir Osmanlı eyaleti hâline geldi.
1455'ten itibaren Osmanlı Hâkimiyetini tanıyan Boğdan Prensliği'nin Kefe'nin fethinden sonra izlediği düşmanca siyaset üzerine Osmanlı kuvvetleri 1475 yılında Racova Savaşında yenilmesine rağmen 1476'da Boğdan'a girdi. Fatih'in bizzat başında olduğu Osmanlı kuvvetleri Boğdan ordusunu büyük bir bozguna uğrattı. Böylece Boğdan da yeniden Osmanlı hâkimiyetini tanımış oldu.
Arnavutluk seferleri
Papalık ve Napoli krallığının desteği ve kışkırtmasıyla harekete geçen Arnavutluk hâkimi İskender Bey, vurkaç taktiği ile Osmanlı kuvvetlerine baskınlar düzenlemekteydi. Bunun üzerine Fatih, bizzat sefere çıkmaya karar verdi.
(Resim: Elbasan Kalesi )
1465 yılında gerçekleşen I.seferde, Elbasan Kalesi'ni yaptırıp, içine asker yerleştiren Fatih, Balaban Paşa'yı bölge için görevlendirerek, geri döndü. Ancak, Papa ve diğer devletlerden aldığı kuvvetlerle Türklere saldıran İskender Bey, Balaban Paşa'yı şehit etti ve İlbasan kalesi'ni kuşattı. Bunun üzerine Fatih II. Arnavutluk Seferi'ne çıktı (1467). Ele geçirilen topraklarda yeni garnizonlar oluşturuldu. Bu sırada İskender Bey ölmüş ve yerine oğlu Jean geçmişti. Arnavutlukta başlayan kargaşa sebebiyle Fatih 3. kez Arnavutluk seferini başlattı. Arnavutların elinde kalmış olan Kroya ve İşkodra kuşatıldı. Nihayet 1479'da Arnavutluk da bir Osmanlı vilayeti durumuna geldi.
Trabzon Rum Devleti'nin yıkılışı
Trabzon Rum devleti, 1024 yılında Latinlerin İstanbulu ele geçirmelerinden sonra tahttan kaçan hanedan ailesi tarafından trabzon da kurulmuştur. Sinop'tan Artvin'e kadar olan kıyı karadeniz sahilinde hüküm sürmüştür. Fatih 1461'de Pontus Devleti'nin (Trabzon İmparatorluğu) başkenti Trabzon'u 1 ay süreyle kuşattı, sonunda şehir teslim oldu ve bu devletin varlığına son verdi.
1462'de yeniden Rumeli seferine çıktı. Eflâk’ı Osmanlı Devleti'ne bağladı ve 1463'te Bosna'yı tamamen ele geçirdi.
Aynı yıl Ege Denizi'ndeki Midilli Adası'nı alınca Venedikliler'le arası açıldı. Bu olay, 1479'a kadar sürecek olan savaşın da başlangıcı oldu. Fatih'in Ege'de ki fethettiği adalar; Taşoz, Eğriboz, Limni, Semadirek, İmroz, Midilli ve Tenedos'dur. 1465'te Hersek'in büyük bölümünü, 1466'da da Arnavutluk'taki bazı kaleleri fethetti.
Uzun Hasan ile Otlukbeli savaşı
Fatih'e karşı Karamanoğulları ve Akkoyunlular ittifakı Osmanlı Devleti'nin gelişen bu gücü karşısında Karamanoğulları, Doğu Anadolu'daki Akkoyunlular'la ittifak kurdu.
Fatih, 1466'da yeni bir Anadolu seferine çıktı. Karamanoğullarının başkenti Konya'yı ele geçirdi. Ama İstanbul'a dönünce Karamanoğulları, Osmanlılara geçen yerleri geri aldılar. Sonradan sadrazam olacak olan Gedik Ahmed Paşa 1471'de Karamanoğullarını bir kez daha yenilgiye uğrattı. Akkoyunlular, Karamanoğullarını desteklemeye devam ettiler. 11 Ağustos 1473'te Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ı ağır bir yenilgiye uğrattı. Ertesi yıl da Karamanoğulları beyliğini tamamen ortadan kaldırdı.
Ölümü
Fatih 1481’de, Anadolu’ya doğru yeni bir sefere çıktı. Ama daha yolun başında hastalandı ve 3 Mayıs 1481’de Gebze'deki ordugâhında öldü. Gut hastalığından öldüğü sanılmakla birlikte, zehirlendiği de söylenir. Ölümünden sonra oğlu Bayezid tahta çıktı. Fatih Camii'ndeki Türbesinde tek başına yatmaktadır. Seferi nereye düzenlediği tam olarak bilinmemektedir. Zira Fatih bu bilgiyi seferin güvenliği açısından çok gizli tutuyor ve kimseye söylemiyordu.Ancak tarihçiler seferin Mısır'a ya da Roma'ya(Papalık)olacağı yönünde tahminler yürütmektedir.Ama başka kitaplar ve tarihçiler ise farlı yerler fetih düzenleyeceği görüşündeydi.Fatih Sultan Mehmet öldükten sonra Papa, 2-3 gün boyunca tüm kiliselerin çanlarını çaldırmıştır.
Halk neden Fatih'ten memnun değildi ?
Halk, Fatih Sultan Mehmed'e İstanbul'u aldığı için büyük saygı duyuluyordu ama aşağıda belirtilen nedenler nedeniyle memnun değildi.
- İzlenen sıkı mali politikalardan halk hoşnutsuzdu. Paranın değeri seferlere para yetiştirmek için defalarca düşürülmüştü.
- Hemen hemen her yıl yapılan seferlerden dolayı yeniçeriler hoşnutsuzdu. Bazı yıllarda tarladaki ürününün hasatını bile yapamayan köylü memnun değildi.
- Ulemanın ve yöneticilerin sahip olduğu vakıflar ellerinden alınmış ve yeniden tımar sistemine dahil edilmişti. Toprakları devletleştirilenler memnun değildi.
II.Beyazid 34 yaşında tahta çıktığında kendisinden;
- Babası gibi değil dedesi II.Murad gibi olması,
- Saltanatı sırasında, paranın değerini düşmemesi için, bir defadan fazla para basmaması,
- Devletleştirilen toprakların vakıflara geri iadesinin yapılması istenmiştir.
Ailesi
Eşleri Gülbahar Hâtun: II. Bâyezid ile Gevher Sultan’ın annesidir.
Gülşah Hâtun: Karamanoğulları'ndan İbrahim Bey’in kızıdır.
Sıtti Mükrime Hâtun: Dulkadiroğlu Süleyman Bey’in kızıdır.
Çiçek Hâtun: Türkmen Beyi kızıdır.
Helene Hâtun: Mora Despotu olan Demetrus’un kızıdır.
Anna Hâtun: Trabzon Rum İmparatoru'nun kızıdır, evlilikleri kısa sürmüştür.
Alexias Hâtun: Bizans prenseslerindendir.
Erkek çocukları
Mustafa
II. Bayezid
Cem Sultan
Kız çocukları
Gevher Sultan. Akkoyunlu Uzun Hasan'ın oğlu Uğurlu Mehmed Mirza ile evli. Oğlu Akkoyunlu Göde Ahmed Bey'dir. 2. kızının adı Kevser diger kızının adı bilinmemektedir.
Gemileri karadan yürüttü mü?
İstanbul'un fethi sırasında 20 Nisan deniz yenilgisinden kızan Fatih, 2 gün içerisinde gemileri Haliç'e geçirin dediği ve bunun gerçekleştiği söylenir. Her biri 800 ton ağırlıkta 8 metre genişlik 64 metre uzunluktaki kadırgalar nasıl oldu da dağ tepe aşılarak bir gecede Haliç'e indiler. Tarihte buna benzer vakalar var. En son II.Mehmet'in padişahlığından 14 sene önce Venedik'liler İtalya da gemilerini 14 km karadan taşımışlardı. Muhtemelen Fatih'te bunu biliyordu. Eğer 72 gemi Tophane-Kasımpaşa üzerinde taşınsa Bizanslılar saraylarından görürlerdi. Daha geriden Beşiktaş dan yapılsa mesafe çok uzardı. Ayrıca Okmeydanında tersane kurulduğu ve gemi inşa edildiği biliniyor. Bu iş ile Timurtaş paşa ve Koca Mustafa Paşa görevlendirilmiş. En akla gelen yanıt, 72 geminin Okmeydanı'nda daha içerlikli tersanelerde inşa edildiği ve bir gecede belki kısa bir mesafede karadan taşınarak Kağıthane deresi aracılığıyla Haliç'e geldiğidir. Okmeydanı Kağıthane arasının nispeten düz ve denize doğru meyilli olduğu düşünülürse karadan yürütme de zor olmayacaktır. Ayrıca o dönemde oralar tamamen orman olduğu için görülmeyebilirde.
Bundan ayrı olarak Haliç'te gerili demir zincirin neden kesilmediği de başka bir merak konusudur. Galata'ya hakim olan Cenevizliler bu işgalde tarafsız kaldıklarına göre zincir Galata da bağlı olduğu kulenin yanında acaba neden kesilmedi de artık bir efsaneye dönüşen gemilerin dağları aştığı anlatıldı.
İstanbul'un fethi sırasında 20 Nisan deniz yenilgisinden kızan Fatih, 2 gün içerisinde gemileri Haliç'e geçirin dediği ve bunun gerçekleştiği söylenir. Her biri 800 ton ağırlıkta 8 metre genişlik 64 metre uzunluktaki kadırgalar nasıl oldu da dağ tepe aşılarak bir gecede Haliç'e indiler. Tarihte buna benzer vakalar var. En son II.Mehmet'in padişahlığından 14 sene önce Venedik'liler İtalya da gemilerini 14 km karadan taşımışlardı. Muhtemelen Fatih'te bunu biliyordu. Eğer 72 gemi Tophane-Kasımpaşa üzerinde taşınsa Bizanslılar saraylarından görürlerdi. Daha geriden Beşiktaş dan yapılsa mesafe çok uzardı. Ayrıca Okmeydanında tersane kurulduğu ve gemi inşa edildiği biliniyor. Bu iş ile Timurtaş paşa ve Koca Mustafa Paşa görevlendirilmiş. En akla gelen yanıt, 72 geminin Okmeydanı'nda daha içerlikli tersanelerde inşa edildiği ve bir gecede belki kısa bir mesafede karadan taşınarak Kağıthane deresi aracılığıyla Haliç'e geldiğidir. Okmeydanı Kağıthane arasının nispeten düz ve denize doğru meyilli olduğu düşünülürse karadan yürütme de zor olmayacaktır. Ayrıca o dönemde oralar tamamen orman olduğu için görülmeyebilirde.
Bundan ayrı olarak Haliç'te gerili demir zincirin neden kesilmediği de başka bir merak konusudur. Galata'ya hakim olan Cenevizliler bu işgalde tarafsız kaldıklarına göre zincir Galata da bağlı olduğu kulenin yanında acaba neden kesilmedi de artık bir efsaneye dönüşen gemilerin dağları aştığı anlatıldı.
Yenilikleri ve kanunnameleri
Fatih, askeri başarılarla Osmanlı Devleti'ni büyük bir imparatorluğa dönüştürdü. Bilime, tarihe ve felsefeye özel ilgi gösterdi. Türkçe'den başka Arapça, Farsça, Latince ve Yunanca kitaplardan oluşan özel bir kütüphanesi vardı. "Avni" takma adıyla şiirler yazdı. Şiirleri Fatih Divanı (1944), Fatih’in Şiirleri (1946), Fatih ve Şiirleri (1959) gibi adlar altında basıldı. Bilim adamlarını ve edebiyatçıları destekleyen Fatih, nesir ustası Sinan Paşa ile şair Ahmed Paşa'yı vezirliğe kadar yükseltti. Ünlü matematikçi ve astronomi bilgini Ali Kuşçu'nun İstanbul'da kalmasını sağladı. Fatih, İtalyan ressam Gentile Bellini'yi 1479'da İstanbul'a getirterek resimlerini yaptırdı.
Fatih, Osmanlı Devleti’ne düzenli ve sürekli bir yapı kazandırmak için önemli düzenlemeler yaptı. Yönetim, maliye ve hukuk alanında koyduğu kuralları içeren Fatih Kanunnamesi, sonraki dönemde de yürürlükte kaldı. Bu kanunname, tahta çıkan padişaha devletin geleceği için kardeşlerini öldürme hakkı veriyordu(Bu madde FatihKanunnamesinin en son maddesidir memurlarının kıyafetlerinin nasıl olacağı söylenmiş sonra bu söylenmiştir onun için ünlü tarihçiler böyle bir yasa olmadığını söylerler) . Fatih’in Osmanlı devlet düzenine ilişkin temel ilkelerin pek çoğu, Tanzimat dönemine kadar geçerliliğini korudu. Fatih’in saltanatı döneminde Osmanlı ülkesinde 500'den fazla mimari yapı yapıldı. Onun adına yapılan en önemli yapı, İstanbul'da bir cami ile medrese, kitaplık, imarethane (aşevi), darüşşifa (hastane), hamam, kervansaray gibi birimleri kapsayan Fatih Külliyesi’dir.
Eğitim ve kültür Fatih Sultan Mehmed'in tarihteki en önemli yanlarından birisi de eğitime verdiği önem olmuştur. Üniversite anlamında Osmanlı tarihinde ve dünya tarihinde bilinen en eski eğitim kurumlarından olan Sahn-ı Seman'ı kurmuştur.
Sahn-i Seman İstanbul'un ilk Türk yükseköğretim kurumudur. Sahn-ı Seman medreseleri Fatih Külliyesi içindeki en yüksek düzeyli medreseler idiler. Sahn-ı Semân'ın eğitim müfredatının hazırlayıcılarından çağın önemli bilim adamı Ali Kuşçu'dur. Medreselerde Ali Kuşçu tarafından düzenlenen bir okutma planının olduğu, hattâ bunun “Kânûnnâme” şeklinde yapıldığı bilinmekle birlikte, ama bugüne kadar incelemesi yapılan Osmanlı arşiv belgeleri arasında ele geçirilememiştir. Bu kanunnamenin aslının 1918 yılında külliyede çıkan yangınla yok olması da olasıdır. Sahn-ı Semân, Kanuni tarafından açılan Süleymaniye medresleri zamanına kadar nakli ve akli bilimlerde öğrenci yetiştirmekteydi. Kanuni devrinde bu medreseler şer'î ilimler ihtisası yapılan medreseler olmuşlar, Süleymaniye medreseleri de aklî ilimlerin ihtisas yeri olmuştur
Fatih'in İstanbul'a atadığı ilk Belediye Başkanı Hızır Bey
Fatih’in Edirne’de bulunduğu günlerdir, yıl 1444. Şehre Acem illerinden bir âlim gelir. Evet adam bilgili, ama kibirlidir. Türkleri hor görür. Birkaç zor soru sorar ve muhataplarını küçük düşürür. Fatih bu tavırdan çok rahatsızdır. “Şu adamı susturacak biri yok mu?” der demez komutanlardan biri “Var sultanım” der, “böyle birini tanıyorum galiba?”
Hızır bey Sivrihisar doğumludur. Hızır Bey müthiş bir hafızaya sahiptir. Esprilidir, kıvraktır, zekidir. Sözün nereye varacağını önceden kestirir ve soruya soruyla cevap verir. Zor meseleleri basite indirger ve çok güzel örneklendirir. Sadece fakih değil ediptir, şairdir. Nasreddin Hoca gibi bir dehanın torunudur o. Hızır Beyin en büyük şansı Molla Fenari gibi bir rahle arkadaşı ve Molla Yegân gibi bir hocası olmasıdır. Molla Yegân onu çok sever, nitekim biricik kızını vererek damat edinir kendine.
Acem âlimi kazandığı küçük zaferlerin sarhoşluğu ile daha büyük, daha çok ses getirecek münâzaralara hazırlanır. Hatta Padişahın huzuruna çıkar ve rakip diler. Fatih, bu kez hazırlıklıdır. Umursamaz tavırlarla etrafına bakar ve güya ilk gözüne ilişen askere (bu aslında Hızır Bey’dir) meydanı gösterir. Acem karşısına çıkarılan genç sipahiye bıyık altından güler. Ancak Hızır bey onun suâllerini rahatlıkla cevap verir. Vakit ilerledikçe kibirli Acem’i ter basar. Sultana hitaben, “Ben bunca diyar gezdim, şunca meclise katıldım” der “ama böylesini ne gördüm, ne de işittim” Lâkin Hızır Bey’in elinden kurtulmak kolay değildir öyle. “Şimdi sıra sende!” deyip onlarca ince ilimden, onlarca zor mesele sorar ki adamcağız dut yemiş bülbüle döner. Acem Fatih’in önüne gelir “Bu çocuğun kıymetini bil!” der ve süklüm püklüm meclisi terkeder.
Fatih onun kıymetini zaten bilir. Hızır Bey’i imparatorluğun merkezine (İstanbul’a) kadı yapar. O devir kadıları beldenin meseleleri ile de ilgilenirler, şehreminidirler. (Belediye başkanı). Fatih, Hızır Bey’le sıkça buluşur. Onun feyizli sohbetlerini içercesine dinler. Devlet işlerini istişare eder. Birbirlerini abi kardeşten öte severler. Hatta Sultan onu sarayında görmek ister. Enderundan güzel bir yer ayırır. Ama Hızır bey kuytulardan hoşlanır. Anadolu yakasında kuş uçmaz kervan geçmez bir köşeye yerleşir ki, burada şekillenen köy adını ondan alır. Kadıköy!
Sinan Paşa (Sivrihisar, 30 kasım 1441- İstanbul, 1486)
Sinan Paşa, İstanbul’un ilk kadısı ve Belediye başkanı olan ünlü bilgin Hızır Çelebi Bey’in oğlu. Ama babasından da üstün biriydi. Kendisine özgü çok cazip bir üslubu ve çok kuvvetli ifadesi vardı; 15. yüzyıl sonlarında yetişmiş bilgelerin düşünce kaynağıdır. En ünlü eseri Tazarruat‘tır.
Başvezir ve alim, tam adı Sinaneddin Yusuf b. Hızır bey b. Kadı Celaleddin Arif’tir. Annesi Molla Yegan’ın kızı, babası ise 2. Murat ve Fatih Sultan Mehmet dönemi bilginlerinden Hızır Bey’dir. Sinan paşa,ilk öğrenimini Bursa’da babasından aldı. Sonra öğretmenleri arasında Molla Yegan, Molla Hüsrev, Molla Fenari, Molla Gürani ve Hocazade Muslihiddin Mustafa gibi devrin büyük bilginleri arasındaki kimseler vardı. İstanbul fethedilince Fatih, Sinan’ın babasını Bursa’dan getirterek İstanbul kadılığına atadı. Hızır Bey İstanbul’un ilk kadısıydı. Bu sırada henüz 16 yaşlarında olan Sinan, kısa sürede ilim meclislerine girmeye başladı. Ancak babasının ölümü üzerine (1459) daha yirmi yaşında iken önce Edirne’de bir medreseye, daha sonra Darülhadis’e müderris olarak atandı.
Fatih’in İstanbul’u bir ilim merkezi haline getirme ve devrinin sivrilmiş alimlerini buraya toplama politikasının sonucu olarak padişah hocası sanıyla İstanbul’a getirtildi ve Sahn Medresesi müderrisliğine atandı. Fatih ona çok büyük saygı duyuyordu ve Sinan Paşa bu atamadan sonra onun huzurunda yapılan tüm tartışmalara katıldı. Padişah ile yakınlığının artması sonucunda kendisine vezirlik rütbesi verildi ve bundan sonra Hoca Paşa ya da Sinan Paşa sanıyla anıldı. Ortak öğrencileri Molla Lütfi (Sarı Lütfi) aracılığı ile Ali Kuşçu’nun öğrettiklerini de öğrenen Sinan Paşa, belirtildiğine göre, bu bilgilerle ünlü Cağmini’nin astronomi makalesine Kadızade’nin yazdığı bir açıklamaya karşı bir eleştiri yazarak kozmoğrafyadaki bilgisini ortaya koymuştur.
Üstün bir zekaya ve erdemliliğe sahip olmasından dolayı Fatih, kendisini 1470′te paşalığa terfi ettirmiştir. Bu sırada öğrencisi olan Molla Lütfi’yi saraydaki özel kitaplığın başına getirmiştir. Sinan Paşa, 1476′da ünlü komutan Gedik Ahmet Paşa’nın yerine başvezir oldu. Bir seneye yakın bu hizmette kaldı. Sonra bilmediğimiz bir nedenle Fatih’le araları açıldı. Görevinden alındı ve hapsedildi(1476). İstanbul alimleri, padişahın bu hareketine karşı cephe aldılar. Fatih’e Sinan Paşa hapisten çıkarılmadığı takdirde eserlerini yakarak ülkeyi terk edeceklerini bildirdiler. Bunun üzerine padişah, Sinan Paşa’yı hapisten çıkardı ve Sivrihisar kadılığına ve müderrisliğine atadı. Fakat İznik’e vardığı sırada, bu kez de arkadan yetişen bir hekim, şüpheci düşünceleri nedeniyle ona deli muamelesi yaptı; onu yeniden hapsettirdi ama ulemanın ısrarıyla yeniden serbest bırakmak zorunda kaldı.
Bu zorlu günlerinde öğrencisi Molla Lütfi, Fatih’in kitaplık memurluğunu bırakarak hocasının yanında yer aldı ve onunla gitti. Sinan Paşa, Fatih’in ölümüne kadar beş sene Sivrihisar’da kaldı. 2.Bayezid padişah olunca vezirliği iade edildi. Yüz akçe yevmiye ile Edirne’de Darülhadis müderrisliğine atandı; rivayete göre de Gelibolu sancağında bulunarak sonra emekli edildi ve 1486′ da öldü.
Ali Kuşçu’nun Fatihin huzurunda ortaya attığı “Bir dar açının bir kenarı genişleme yönüne doğru hareket ettirilirse geniş açı olur ve gene hareket devam edilirse, dik açı olmaksızın dar açı meydana gelir.” probleminin açıklaması için Sinan Paşa üç sayfalık bir yazı yazmıştır. Ayrıca onun yapmış olduğu açıklamalar (şerhler) arasında Kadızade-i Rumi’nin eserleri de bulunur. Kendisinin açmış olduğu özgür düşünceli okul, çok değerli izleyicisi (öğrencisi) olan Tokatlı Molla Lütfi’nin idamıyla kapanmıştır
İstanbul'un daha önceki kuşatmaları
- İlk İstanbul kuşatması 665 yılında Emevi halifesi Muaviye zamanında oldu, 1 aylık kuşatmadan birşey elde edilemedi
- İkinci kuşatma 667 yılında oldu. Ebu Eyyüb el-Ensari yani Eyüp Sultan, Emevi'lerin bu seferine katılarak kuşatma sırasında vefat etti. Şiddetli salgın hastalık nedeniyle kuşatma kaldırıldı.
- Emevi halifesi Muaviye 672 yılında 3. kez kuşatmayı denedi ama bir sonuç çıkmadı
- Dördüncü kuşatma 712 yılında Emevi halifesi 1.Velid zamanında yapıldı.
- Beşinci kuşatma 722 yılında Emeviler tarafından yapıldı. Galata fethedildi ve Arap camii inşa edildi
- Altıncı kuşatma 782 yılında Abbasi'ler tarafından yapıldı ve şehir haraca bağlandı.
- Yedinci kuşatma Abbasi halifesi Mütevekkil zamanında yapıldı, sonuç vermedi.
- Sekizinci kuşatma 869 yılında Abbasiler tarafından gerçekleşti, 4 ay sürdü.
- Arapların(Abbasiler) dokuzuncu ve son kuşatması 970 yılında oldu ve İstanbul haraca bağlandı.
- Bu arada 864 yılında Ruslar İstanbul'a saldırdılar ancak mağlup oldular
- Ruslar 936 da şehri denizden kuşattılarsa da gemileri Bizanslılar tarafından rum ateşi ile(yanan gemiler ile saldırı) yakıldı.
- 959 da Macar'ların saldırısı da sonuç vermedi.
- 1203 de Latin'lerden oluşan Haçlı ordusu İstanbulu'u ele geçirdi.Şehri yağmaladı. 1261 yılına kadar şehrin yönetimini elinde tuttular. Bu dönemde İznik bölgesine geçen Bizans imparatorluğu 1261 de İstanbul'u yeniden ele geçirdi ve İstanbula'a geri döndü.
- 1302 de Venedik donanması bir kez daha surlar önündeydi ama bir sonuç elde edemediler.
- 1348 yılında buı kez Ceneviz'liler denedi olmadı
- 1391 yılında Yıldırım Beyazid İstanbul'da bir türk mahallesi, cami ve mahkeme kurma isteği Bizans tarafından reddelince kuşatma başlattı, 1396 yılına kadar süren kuşatma sırasında Avrupa Dan gelen haçlı ordusu 1396 yılında Niğbolu muharebesinde bozguna uğradı bunun üzerine Haçlılar Osmanlıların isteklerini kabul ettiler ve kuşatma kaldırıldı.
- Sonraki yıllarda Yıldırım yeniden şehri kuşattı fakat bu kez de Timur'un Anadolu'ya girmesi nedeniyle kuşatma kaldırıldı.
- 1412 de Fetret devrinde Musa Çelebi İstanbul'u kuşattığında karşısına Çelebi Mehmet çıkarıldığı için kuşatma kaldırıldı.
- 1422 de II.Murad kuşatma başlattı. Bizans , Karaman, Germiyan ve Candaroğlu beylikleri tarafından desteklenen padişahın kardeşi şehzade Mustafa'nın isyan ettirterek, Bursa'ya saldırmasını sağlaması üzerine kuşatma kaldırıldı.
- 1437 yılında Cenevizliler son kez denediler ama mufakkak olamadılar.
Latin Külahı yerine Türk sarığı
Bizans Yıldırım Bayezid döneminden beri Osmanlıların baskısı altındaydı. Bizanslılar kurutuluş için Haçlı ordusu toplanmasını istiyor, Venedik ise bunun karşılığında Ortodoks kilisesinin Katolik kilisesi ile birlişmesini şart koşuyordu. Bizanslılar başka çareleri kalmayınca 1439 da Floransa konsülinde isteği kabul ettiler. VIII.Ioannes antlaşmayı imzaladı fakat Bizans halkı ve din adamları kiliselerini kaybetmek istemiyordu. 1444 de Varna savaşında Haçlı ordusu II.Murad a yenilince işler daha karıştı. Bu arada imparator vefat etmiş yerine kardeşi Konstantin geçmişti. Rumelihisarın yapılması ve boğazların Osmanlı kontrolüne geçmesinin ardından telaşlanan Konstantin de papaya başvurarak iki kilisenin birleştirilmesini onayladığı belirtti. Ardında 1452 de Ayasofya da Roma usulü ilk ayin yapıldı. Fakat halk ve din adamları bunu kabullenmediler.
Grandük Notoras 'Şehirde Latin külahı görmektense Türk sarığını yeğlerim' demişti. Notoras a bunu söyleten Osmanlıların 150 yıldır, fethettikleri yörelerdeki halkın dinine karışmamış ve onlara ibadet özgürlüğü vermiş olmasıydı. Osmanlılar ortodoks kilise ve manastırlarını vergiden muaf tutarak saygı göstermiştir. Oysa Balkanlarda ortodoks bölgeleri işgal eden Venedik ve Macar'lar halka baskı yaparak katolik olmaya zorlamıştı. Bundan dolayı Balkanlardaki halklar her zaman osmanlı yönetimini Macar ve Venediklilere tercih etmiştir.
Kaldığınız sayfaya dönüş için tarayıcınızın(Browser) Back ikonuna basınız.
